Komşumuz Irak’la siyasi ilişkilerimizin ahdi temeli Türkiye, Irak ve İngiltere arasında imzalanan 5 Haziran 1926 tarihli “Ankara Hudut ve Münasebat-ı Hasane-i Hemcivari Antlaşması”na dayanmaktadır. Diplomatik ilişkilerimiz ise, ilk Irak Elçisi Sabih Neşet’in ülkemizde göreve başladığı 1928 yılına uzanmaktadır. İlk Bağdat Büyükelçimiz, 1929 yılında göreve başlayan Tahir Lütfü Tokalp’tir. Irak’ın 3 Ekim 1932 tarihinde İngiltere mandasından ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesiyle, ilişkiler münhasıran Ankara-Bağdat arasında yürütülmeye başlanmıştır.

Köklü tarihî, kültürel ve beşerî bağlara sahip olduğumuz Irak’la ilişkilerimizin ana hatlarını Irak’ın siyasi birliği ve toprak bütünlüğünün korunması; yatırım, ticaret, ulaştırma, altyapı alanlarındaki ilişkilerin geliştirilmesi; güvenlik alanında ve PKK başta olmak üzere terör örgütleriyle mücadelede işbirliğinin güçlendirilmesi ve Irak’la aramızda beşeri köprü vazifesi gören Türkmen soydaşlarımızın haklarının gözetilmesi teşkil etmektedir.

Irak’la 2009 yılında tesis edilen “Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi” (YDSK) ile ilişkilerin kurumsal bir eşgüdüm mekanizmasına kavuşturulması hedeflenmiştir. YDSK şimdiye kadar, sonuncusu 7 Ocak 2017 tarihinde Bağdat’ta olmak üzere üç kere toplanmıştır.

İlişkilerimize son dönemde belirgin bir ivme kazandıran gelişme, Irak Başbakanı Muhammed Sudani’nin Sayın Cumhurbaşkanımızın vaki davetine icabetle 21-22 Mart 2023 tarihlerinde ülkemize gerçekleştirdiği resmî ziyaret olmuştur. Ziyarette, “Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Cumhuriyeti Arasında Tı̇caret, Ulaştırma ve Kalkınma Yolu Projesı̇ Kapsamında İşbı̇rlı̇ğı̇ne İlı̇şkı̇n Ankara Bildirisi” kabul edilmiştir. Akabinde, Sayın Bakanımız, 22-24 Ağustos 2023 tarihlerinde Irak’ı ziyaret etmiş ve izleyen dönem, teknik ve siyasi seviyede karşılıklı yoğun temaslara sahne olmuştur.

Bu olumlu seyri taçlandıran bir gelişme olarak, Sayın Cumhurbaşkanımız, 13 yıllık bir aradan sonra 22 Nisan 2024 tarihinde Irak’a ziyaret gerçekleştirmiş, Bağdat’ta ve Erbil’de temaslarda bulunmuştur. Ziyaretin, iki ülke arasındaki ilişkilerin her alanda güçlendirilmesi yönündeki müşterek iradenin somut kazanımlara tahvil edilmesi bağlamında tarihi bir adım teşkil ettiği değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, güvenlik ve Kalkınma Yolu başta olmak üzere ulaştırma, ticaret, yatırımlar, turizm, sosyal güvenlik, enerji, sanayi, tarım, sınıraşan sular ve ikili ilişkilerin diğer veçhelerinde müzakereleri nihayete erdirilen 27 hukukî metin imzalanmıştır. Bu metinlerden “Ortak İşbirliği İçin Stratejik Çerçeve Anlaşması”, ikili ilişkilerimizin kurumsallaştırılması ve somut sonuç üreten yapısal bir hüviyet kazanması yönündeki karşılıklı irademizi yansıtan, temel referans kaynağı niteliğindedir. Stratejik Çerçeve Anlaşması ile YDSK’ya bağlı olarak, iki ülke Dışişleri Bakanları başkanlığında Ortak Planlama Grubu’nun kurulması ve Ortak Planlama Grubu’nun takibi altında, ikili ilişkilerimizin farklı boyutlarını istişare etmek üzere Ortak Daimi Komitelerin ihdas edilmesi kararlaştırılmıştır. Sözkonusu mekanizmalar ile ülkemiz ve Irak arasındaki angajmanın, diyaloğun ve izleme mekanizmalarının üst düzeyde ve kesintisiz bir şekilde idame ettirilmesi öngörülmektedir.

Ekonomik İlişkiler

Irak’la ilişkilerimizde en önemli işbirliği alanlarından birini ticaret teşkil etmektedir. 2022 yılında Irak, üçüncü ihracat destinasyonumuz olmuş ve ikili ticaret hacmi 24,1 Milyar ABD Dolarını aşarak rekor kırmıştır. 2023 yılında ikili ticaret hacmimiz yaklaşık 20 Milyar ABD Doları (ihracatımız 12,7 Milyar Dolar, ithalatımız 7,1 Milyar Dolar) olmuştur. Ülkemizin Irak’tan ithal ettiği ürünlerin başında ham petrol gelirken, ülkemizden Irak’a çeşitli mamul eşya, hububat, tekstil, gıda, mobilya, makine ve demir-çelik ürünleri ihraç edilmektedir.

Irak, yurtdışı müteahhitlik sektörümüzün en etkin olduğu pazarlardan biridir. Irak’ta bugüne kadar yaklaşık 35 milyar dolar değerinde 1.101 proje üstlenilmiştir. Bu rakam Irak’ı, Türk firmaları tarafından dünyada en fazla proje üstlenilen 3. ülke konumuna getirmektedir.

Irak ile ekonomik ve ticari ilişkilerimizin önemli bir parçasını da Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) toplantıları oluşturmakta olup, KEK toplantılarının sonuncusu 21-22 Kasım 2023 tarihlerinde Bağdat’ta gerçekleştirilmiştir.

Komşumuz Irak’la olumlu gündemimizde, Asya ile Avrupa arasında bağlantısallık bağlamında Irak üzerinden bir güzergâh sunan Kalkınma Yolu Projesi, önemli bir yer tutmaktadır. Temelleri 2000’li yılların başında atılan bu stratejik proje, Irak’ın denize açıldığı tek vilayeti olan Basra’da inşası devam eden Al-Fav Limanı’nın, yaklaşık 1200 km uzunluğundaki çift yönlü otoban ve demiryolu ile ülkemize bağlanmasını ve Körfez ülkeleri ile Asya’dan gelen malların Avrupa’ya taşınmasını öngörmektedir. Projenin doğal ortağı konumundaki ülkemiz, gerek Irak’ın ve bölge ülkelerinin kalkınmasına, gerek bölgesel istikrar ve güvenlik ortamına olumlu katkıda bulunacağına inandığı projeye tam destek vermektedir. Sayın Cumhurbaşkanımızın Irak ziyaretleri esnasında Türkiye-Irak arasında ikili, Türkiye-Irak-Katar-BAE arasında ise dörtlü düzeyde imzalanan mutabakat zabıtlarıyla da bu yöndeki ortak irademiz teyit ve tescil edilmiştir.

Güvenlik

PKK terör örgütünün Irak’taki mevcudiyeti ilişkilerimizde öne çıkan bir başlık olmayı sürdürmektedir. PKK, 2023 yılında Irak topraklarından ülkemize 1084 terör saldırısı gerçekleştirmiştir. Beklentimiz, örgütün, sınırımıza mücavir bölgeler ile Kandil, Sincar, Mahmur Kampı ve Süleymaniye başta olmak üzere Irak’taki varlığının sona erdirilmesidir.

Son dönemde, ülkemiz ve Irak arasında bu bağlamdaki temaslara da yoğunluk kazandırılmıştır. Irak’la sürdürdüğümüz Yüksek Düzeyli Güvenlik Mekanizması toplantıları kapsamında, 19 Aralık 2023 tarihinde, terör örgütü PKK’nın “ülkemizin, Irak’ın ve tüm bölgenin güvenliğine ve refahına ortak tehdit teşkil ettiği” kayda geçirilmiştir. Keza anılan mekanizma kapsamında 14 Mart 2024 tarihinde yapılan toplantıda, Irak’ın PKK’yı “yasaklı örgüt” ilan ettiğini duyurması memnuniyetle karşılanmıştır. Yüksek Düzeyli Güvenlik Mekanizması’nın dördüncü toplantısı, iki ülke Dışişleri Bakanlarının eş-başkanlığında 15 Ağustos 2024 tarihinde Ankara’da düzenlenmiş; toplantının hitamında, iki ülke Savunma Bakanlarınca “Askeri, Güvenlik İşbirliği ve Terörle Mücadeleye Dair Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır.

Öte yandan, ülkemizin güvenliğinin yanısıra, bölgesel istikrara ve Irak’ın egemenliğine de tehdit teşkil eden terör örgütüne yönelik olarak, meşru güvenlik endişelerimizden kaynaklanan sınır-ötesi harekâtlarımız, uluslararası hukuka uygun şekilde (BM Şartı 51. madde) ve meşru müdafaa hakkımız çerçevesinde sürdürülmektedir.