Kanada'nın Siyasi Görünümü

Kanada parlamenter demokrasi ve anayasal monarşi ile yönetilen bir federasyondur. Ülke 10 Eyalet (“Province”) (Ontario, Kebek [Quebec], Manitoba, British Columbia, Saskatchewan, Alberta, Newfoundland and Labrador, Nova Scotia, New Brunswick ve Prince Edward Island) ve 3 Bölgeye (“Territory”) (Kuzeybatı Bölgesi, Yukon ve Nunavut) ayrılmaktadır.

Anayasa uyarınca yetkiler, eyaletler ile merkezi hükümet arasında dağılmıştır. Federal hükümet, uluslararası ilişkiler, göç, ceza hukuku, vergiler, ulusal savunma ve dış politika gibi konulardan sorumludur. Öte yandan Eyaletler, eğitim, vergi, doğal kaynakların kullanımı, mülkiyet ve medeni haklar, sağlık ve hastane sistemleri, sosyal güvenlik ve bölgesel kurumlar gibi konulardan sorumludurlar. Gelişmiş bir âdem-i merkeziyetçi yönetim sistemine sahip ülkede, Eyaletlerin dahi bazı alt bölgelere yetki devretmesi sözkonusu olabilmektedir. Ülkenin yönetim anlayışında coğrafi ve demografik özellikleri, birçok etnik grubun oluşturduğu çok kültürlü toplumsal yapısının dinamikleri ve sınır komşusu ABD’yle olan yakın siyasi, ekonomik ve kültürel bağları önemli rol oynamaktadır.

İngiliz Milletler Topluluğu (“Commonwealth of Nations”) üye devletlerinden Kanada dahil 15 üyenin Devlet Başkanlığını III. Charles deruhte etmektedir. Ülkenin “Kanada Kralı” sıfatıyla hükümdarı olan III. Charles’ı Kanada’da Genel Vali (“Governor General”) temsil etmektedir. Genel Vali, genellikle emekli olmuş eski politikacılar veya diğer seçkin Kanadalılar arasından Kanada Başbakanının tavsiyesiyle Kral tarafından atanmaktadır. Genel Vali, sabit bir görev süresi bulunmamakla birlikte, genellikle beş yıllığına sözkonusu görevi deruhte eder.

Ülkenin yasama organı olan Federal Parlamento, Avam Kamarası (“House of Commons”) ve Senato’dan (“Senate”) müteşekkil, İngiliz mahreçli Westminster modeline dayalı iki kamaralı bir meclistir.

Senato’nun 105 üyesi, Başbakanın tavsiyesiyle Genel Vali tarafından atanır ve 75 yaşında mecburi emekliliğe ayrılana kadar görev yapar. Senato’da ülkenin her Eyalet ve Bölgesinin temsil edilmesini sağlamak amacıyla, senatörlerin 24’ü Ontario eyaletinden, 24’ü Kebek eyaletinden, 24’ü ülkenin Atlantik Okyanusu kıyısındaki üç eyaletten ve bir diğer 24’ü batı eyaletlerinden, altısı Newfoundland ve Labrador eyaletinden ve birer üye ise de ülkenin kuzeyinde yer alan Bölgelerin her birinden belirlenmek suretiyle atanır.

Öte yandan, Avam Kamarasının üyeleri tek turlu dar bölge seçim sistemiyle belirlenir. Ülkenin nüfus nispetince bölündüğü 338 seçim bölgesinin (İngilizce “riding” veya “constituency”, Fransızca ise “circonscription” ya da “comté” olarak adlandırılır) her birinden bir üye seçilir. Avam Kamarasında en çok milletvekili bulunan siyasi partinin lideri, Genel Vali tarafından Başbakan olarak atanır ve federal Bakanlar Kurulu’nu kurmakla görevlendirilir.

Ülkenin yargı erki, federal ve eyalet düzeyinde çeşitli mahkemelerden oluşur. Hem federal hem de eyalet mahkemelerinin kararları Kanada Yüksek Mahkemesinde (“Supreme Court of Canada”) temyiz edilebilir. Yüksek Mahkemenin dokuz üyesi, Başbakan ve Adalet Bakanının tavsiyesi üzerine Genel Vali tarafından atanır ve 75 yaşında mecburi emekliliğe ayrılana kadar sözkonusu görevi deruhte eder. Diğer mahkemelerin hakimleri ise federal Bakanlar Kurulu tarafından atanır.

Eyalet ve Bölge hükümetlerinin de federal yapıya benzer bir sistemleri vardır. Herbir Eyaletin başkanı, Kanada Başbakanı’nın tavsiyesi üzerine Genel Vali tarafından atanan ve Kral’ın Eyaletteki temsilcisi olarak görev yapan Vali Yardımcısı’dır (“Lieutenant Governor”).

Ülkenin en önemli iç siyasi sorunlarının başında Kebek ayrılıkçılığı gelmektedir. Kanada’nın kuruluş aşamasında egemen olan merkeziyetçi yaklaşım, Fransız kökenli Kanadalıların çoğunlukta olduğu Kebek eyaletinin direnci sonucunda değişime uğramış ve Kebek eyaletine bazı ilave ayrıcalıklar tanınmıştır. Kebek’e tanınan ayrıcalıkları örnek gösteren diğer eyaletler de daha özyönetimci bir tutum benimsemişler ve tarihsel süreç içerisinde ülke bugünkü işleyiş biçimine kavuşmuştur. Kebek’in bağımsızlığı için düzenlenen 1980 ve 1995 referandumlarından ise sırasıyla %60 ve %50,6 oranlarında “hayır” oyu çıkmıştır.

20 Eylül 2021 tarihinde düzenlenen son genel seçimleri, oy oranında Muhafazakâr Parti’nin gerisinde kalmakla birlikte, tek turlu dar bölge seçim sistemi nedeniyle milletvekili sayısında önde olan, Başbakan Trudeau liderliğindeki Liberal Parti kazanmıştır. Bununla birlikte, herhangi bir parti tek başına hükümet kurmak için gereken 170 milletvekili sayısına ulaşamamıştır. Kabine 26 Ekim 2021 tarihinde açıklanmış olup, Yeni Demokratik Parti'nin (NDP) dışarıdan desteğini alan azınlık hükümetinde Dışişleri Bakanlığına Ermeni toplumuyla yakın ilişkilere sahip olan Quebec milletvekili Mélanie Joly atanmıştır. Ayrıca, Savunma Bakanlığına Ontario milletvekili Anita Anand getirilmiştir. Bir önceki kabinede “Aile, Çocuk ve Sosyal Kalkınma Bakanı” olarak görev yapan Somali kökenli Müslüman Ahmed D. Hussen yeni kabinede “Konut, Çeşitlilik ve Katılımcılık Bakanı” olarak görevlendirilmiştir.